ABD Başkanlık Sistemine Bakış

Şu anda Başkanlık Sisteminin en iyi örneği Amerika Birleşik Devletleri’dir. Bu yüzden Amerika’daki sistemi incelemek gerekli görülmüştür.

Amerika Birleşik Devletlerinde yürütmenin başında president (başkan),  yasamanın başında da United States Congress isimli bir kongre vardır. Kongre, House of Representatives (Temsilciler Meclisi)  ve Senate’den  (Senato) müteşekkildir. Temsilciler Meclisi’nde halkın 2 yıllığına seçtiği milletvekilleri bulunur. Bunların sayısı 435’tir. Senato’da ise eyalet temsilcileri vardır. 50 eyalet olduğuna ve her eyalet 2 senatör ile temsil edildiğine göre burada 100 koltuk mevcuttur.  Senato’nun görev süresi 6 yıldır ancak 2 yılda bir üçte biri tekrar seçilir. Başkan ve kongre birbirini benimsemesin, tabiri caizse aynı telden çalmasınlar diye böyle bir şey yapılmaktadır.

Amerika’da yargı mensupları da seçimle iş başına gelir. (Egemenliğin tek sahibi millet ise yasama, yürütme, yargı organlarının kimin elinde olacağını millet belirlemelidir anlayışı vardır.) Eyalet hâkimleri avukatların girdiği seçim neticesinde belirlenir. Federal düzlemdeki yargıçları ise başkan atar, senato onaylar.

Yasama Faaliyeti

Temsilciler Meclisi’nde kanun tasarısı hazırlanır. Kabul edilirse Senato’ya gider. Senato da kabul ederse başkana gönderilir. Başkanın imzasıyla yürürlüğe girer, veto ederse iki meclisin de 2/3’ünün onayıyla tekrar başkana gider yani burada zorlaştırıcı veto söz konusudur. Aynı şekilde Senato da kanun tasarısı hazırlayabilir. Sadece bütçe ve vergi ile ilgili kanun tasarıları Temsilciler Meclisi’ne aittir.

Amerikan Kongre Binası

Yürütme Faaliyeti

Yürütmenin başında tek kişi vardır o da başkandır. Başkan halk tarafından 4 yıllığına seçilir. Yetkileri federal düzlemde geçerlidir. Başkan ölürse veya istifa ederse yerine yardımcısı geçer. O da seçimle göreve gelir ancak yürütmede resmi olarak bir görevi yoktur.

Yürütme yetkisi tamamıyla başkana ait olduğu için bakanlar kurulu söz konusu değildir. Bakan olarak bilinen kişiler aslında başkana yardımcı olmakla görevli sekreterlerdir. Bunların sayısı 15’tir ve bunları başkan atar, Senato onaylarsa göreve başlarlar. (Genelde Senato; başkan kendi çalışma ortamını oluştursun, daha rahat çalışsın diye atadığı kişileri onaylar.) Sekreterler başkanın talimatlarına tabidirler ve başkan isterse bunları görevden alabilir.

Beyaz Saray

Ne başkan kongreden, ne de kongre başkandan daha yetkili değildir. Başkan kongreyi feshedemez, kongre de başkanı görevden alamaz. Bu yüzden uzlaşmak, orta yolu bulmak zorundadırlar. Şu anda Temsilciler Meclisi’nde mevcut başkanın mensubu olduğu Cumhuriyetçiler çoğunluk iken Senato’da Demokratların sayısı daha fazladır. Farklı görüşlere sahip olsalar da beraber çalışmayı öğrenmek durumundadırlar. Bu arada başkan siyasi parti lideri değildir. Hem başkanlığı hem parti işlerini beraber yürütemeyeceği, yürütmemesi gerektiği düşüncesiyle bundan kaçınılmıştır.

İkisi de birbirinin görevine son veremez ama ikisinin de elinde koz vardır. Başkanın en büyük silahı vetodur. Temsilciler Meclisi komisyonları yürütmeyi denetler. Başkan anayasayı ihlal ederse Senato soruşturma başlatır. Bunlar da kongrenin silahlarıdır.

Yargı Faaliyeti

Amerika’da 94 adet District Courts (ilk derece bölge mahkemeleri) vardır. Buradaki hakimler, başsavcılar seçimle göreve gelir. Federal düzlemdeki Supreme Court (Yüksek Mahkeme) üyelerini ise başkan atar. Burada da senato onayı gereklidir. Başkan anayasaya aykırı davranırsa onu yargılayacak olan yüksek mahkemenin başkanıdır.