Sınırlı Ayni Haklar Nelerdir?

Sınırlı Ayni Haklar

Bir ayni hakkın eşya üzerinde sağladığı hak sınırlı ise sınırlı ayni haktan bahsedilir. Kendi içinde gruplara ayrılır.

Sınırlı Ayni Haklar Tablosu

İrtifak Hakları

Hak sahibine mal üzerinde kullanma ve faydalanma yetkisi veren haklardır. Hak sahibi maldan aktif şekilde kullanıyorsa olumlu, malikin yetkilerini sınırlandırmak için kullanıyorsa olumsuzdur.

Verdikleri yetkiye göre irtifak hakları çeşitlidir.

İntifa Hakkı:Bir malı kullanma ve semerelerinden yararlanma hakkı tanıyan irtifak hakkıdır. İntifa hakkının mülkiyete yakın yetki sağladığı söylenebilir.

Örneğin A'nın maliki olduğu bir mülk üzerinde B intifa hakkı sahibi olsun. Malik A'dır ama sadece tüketim yetkisine sahiptir yani onun da yetkileri sınırlandırılmıştır. Bu sebeple üzerinde intifa tesis edilmiş mülkiyete çıplak veya kuru mülkiyet denir.

Sükna Hakkı: Kişiye bir evde ya da bölümünde oturma imkanı sağlayan haklardır. Kira değildir. Kira sözleşmesi Alacak hakkıdır ancak Sükna hakkı Ayni bir haktır dolayısıyla Kira sözleşmesinden güçlüdür.

İntifa ve sükna hakları şahısla kaimdir yani şahsa bağlıdır. Bu haklar devredilemez ve varislere miras olarak bırakılamaz.

Üst Hakkı: Hak sahibine başka bir kişinin maliki olduğu arazi altında veya üstünde bir yapı inşa edip bu yapı üzerinde hak sahibi olma yetkisi sağlayan haklardır.

Kaynak Hakkı: Mülkiyeti bir başkasının elinde olan bir arazideki kaynaktan yararlanma yetkisi verir.

Diğer İrtifaklar: Geçit irtifakı örnek verilebilir. Geçit irtifakı başkasına ait bir taşınmazdan geçme yetkisi almak için tesis edilir. 

Rehin Hakları

Öncelikle belirtilmelidir ki rehin hakları hak sahibinin alacağını temin etmek içindir. Borçlu borcunu ödemezse alıcı malı cebri icra yoluyla sattırabilir. Bu satıştan elde edilen gelirle de alacağını tahsil eder.

Rehin hakları alacağın mukadderatına tabidir. Yani alacak hakkı sona ermedikçe rehin hakkı da sona ermez. Veya alacak bir başkasına temlik edildiğinde rehin hakkı yeni alacaklıya geçer. 

Taşınmaz Yükü

Bir taşınmaz malikinin mülkü dolayısıyla o taşınmaza karşılık teşkil etmek üzere bir başka kişiye bir şey verme veya bir şey yapma zorunluluğu altına girmesidir. Kısaca kişi mala malik olduğu için borçla yükümlü tutulmuştur. Bu yüzden eşyaya bağlı borç ilişkisi söz konusudur.

Örneğin Ali amcanın Bursa'da şeftali bahçesi olsun. Oraya yeni kurulan bir fabrikayla anlaşsın ve her yıl 100 ton şeftali göndereceğini taahhüt etsin. Ali amca bu tasarrufu yerine getiremediği takdirde fabrika sahibi bahçeyi sattırabilir. Bir nevi teminat söz konusudur. Alacak ve rehin haklarının yansımaları görülebilir. 

Alacak Hakkı Nedir? (Olay Örnekli)

     Önceki yazılarımızda Mal Varlığı haklarından bahsetmiştik. Kısaca hatırlayacak olursak, ekonomik değeri olan haklara Mal Varlığı ya da Mamelek hakları denir demiştik. Mal Varlığı haklarını da kendi içinde ikiye ayırmıştık. Bunlar: Alacak hakkı ve Ayni haklar idi.
Şimdi ise Mamelek haklarının ilki olan Alacak haklarından bahsedeceğiz.

Alacak Hakkı

     Burada öncelikle "edim" kavramından bahsetmekte fayda var. Edim, borç ilişkisi içinde alacaklının borçludan bir şeyi yapmasını,vermesini veya yapmamasını istemekle yetkili olduğu şeylerdir. 

Alacak hakkı ise alacaklıya, borçludan söz konusu edimi isteme yetkisi veren haklardır. Görüldüğü üzere sadece alacaklı ile borçlu arasında bir hukuki bağa dayanır. Bu bağa "borç ilişkisi" adı verilir. Alacaklı ve borçlunun dışındaki kişiler 3. şahıslardır ve ilişkiye dahil olamazlar. Bu yüzdendir ki Alacak hakkı karşılıklı taraflar arasındadır ve sadece taraflar(alacaklı ve borçlu) arasında öne sürülebilir.

Alacak hakkının oluşabilmesi için çeşitli sebepler vardır. Bunlar:

1. Sözleşmeler: Sıkça görülen bir kaynaktır. Örnek:Kira sözleşmesi
2. Sebepsiz Zenginleşme: Bir kimse haklı bir nedeni bulunmaksızın bir başkasının mal varlığını veya emeğini kullanarak zenginleşiyorsa sebepsiz zenginleşmedir. Ancak sebepsiz zenginleşen kişinin mal varlığında artma diğer kişininkinde azalma ve bunlar arasında bir illiyet bağı olması gerekir. 
3. Vekaletsiz İş Görme: İşi gören kişi vekaleti olmadan iş sahibi adına iş görüyorsa bu vekaletsiz iş görme olarak adlandırılır. 
4. Kanundan Doğan Yükümlülükler: Buna da nafaka örneği verilebilir.
5. Haksız Fiil: Haksız bir fiilin oluşması veya bir fiilin haksız sayılabilmesi için bazı şartlar aranır. Bunlar 4 tanedir: Hukuka aykırılık, Kusur, Zarar, İlliyet (Nedensellik) Bağı. Bunlardan biri dahi olmazsa haksız fiilden bahsedilemez.

Örnek Olay

     1. A kişisi elindeki malı satmak üzere B kişisi ile sözleşme yapmış olsun. B sözleşmeye riayet ederek ücretini ödesin. Ancak A bu malı B'ye değil daha çok para veren C'ye sözleşme olmaksızın teslim etsin.

Burada sözleşmeden doğan bir Alacak hakkı söz konusudur. Bu durumda sözleşmeyi yapanlardan B alacaklı, A ise borçlu konumundadır. C ise bunların dışında 3. kişidir. Buradan hareketle B ücretini ödediği malı A'dan talep eder çünkü buna yetkisi vardır ve A malı ona teslim etmek durumundadır. Ancak B malı direkt olarak C'den isteyemez çünkü Alacak hakkı karşılıklı taraflar arasındadır ve B'nin muhatabı sözleşmeyi yaptığı A'dır. 

     2.Bir hırsız girdiği bir evden değerli bir tablo ve birkaç elektronik eşya çalarak çıkmış olsun. Hırsız yolda karşılaştığı D kişisi ona mani olmasın diye D'yi darp eder. Kaburgasında kırıklar olduğunu söyleyen D herhangi bir hak talep edebilir mi?

Evet edebilir. Çünkü burada da bir Alacak hakkı söz konusudur ancak burada kaynak farklıdır. Zira Alacak hakkı Haksız Fiil'den doğmuştur. Haksız Fiil'in oluşması için gerekli nedenler sağlandığı için D kişisi hırsızdan zararın tazminini isteyebilir.