Gabin (Aşırı Yararlanma)

Bir sözleşmede bir tarafın edimi ile diğer tarafın edimi arasında açık oransızlık varsa gabin söz konusu olur. TBK m. 28’de Aşırı Yararlanma başlığı altında düzenlenmiştir. Buna göre taraflardan birinin zor durumda olması, deneyimsizliği veya düşüncesizliği karşı tarafça kötüye kullanılmışsa gabin sözleşmenin geçerliliğini etkiler.

TBK m.28- Bir sözleşmede karşılıklı edimler arasında açık bir oransızlık varsa, bu oransızlık, zarar görenin zor durumda kalmasından veya düşüncesizliğinden ya da deneyimsizliğinden yararlanılmak suretiyle gerçekleştirildiği takdirde, zarar gören, durumun özelliğine göre ya sözleşme ile bağlı olmadığını diğer tarafa bildirerek ediminin geri verilmesini ya da sözleşmeye bağlı kalarak edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini isteyebilir.

Zarar gören bu hakkını, düşüncesizlik veya deneyimsizliğini öğrendiği; zor durumda kalmada ise, bu durumun ortadan kalktığı tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde sözleşmenin kurulduğu tarihten başlayarak beş yıl içinde kullanabilir.

Unsurları:

§  Objektif Unsur: Edimler arasında açık oransızlık bulunması

§  Sübjektif Unsur: Aşırı yararlanmaya müsait durum

§  Kasıt: Yararlananın, karşı tarafın durumunu bilmesi ve yararlanma daha doğrusu sömürme kastı ile sözleşme yapması

Sonuçları:

Sözleşme baştan itibaren geçerlidir. Ancak şartların oluşması durumunda, gabinden zarar gören taraf hak düşürücü süre içinde iptal hakkını kullanarak sözleşmeyi en başından itibaren hükümsüz hale getirebilir. Dolayısıyla burada bir bozulabilir geçerlilik söz konusudur.

Durumun özelliğine göre, zarar gören sözleşmeyle bağlı kalarak edimlerarası oransızlığın giderilmesini isteyebilir. Oransızlığın giderilmesi, bedelin artırılması ya da azaltılması şeklinde olabileceği gibi diğer tarafın ödeyebileceği ölçüye getirilmesi yoluyla da yapılabilir.

Bu hakların dava yoluyla kullanılması gerekmez. Bozucu yenilik doğuran türdeki haklardır. Hak düşürücü süreye tabidirler. Buna göre; zarar gören bu hakkını, düşüncesizlik veya deneyimsizliğini öğrendiği; zor durumda kalmada ise, bu durumun ortadan kalktığı tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde sözleşmenin kurulduğu tarihten başlayarak beş yıl içinde kullanabilir. Bu sürelerin geçmesi halinde iptal hakkı düşer ve gabin sebebiyle sözleşmenin geçerliliğine veya edimlerine müdahale edilemez.