Roma Cumhuriyet Döneminde Magistralıklar

      Cumhuriyet döneminde Krallık devrindeki Rex’in yetkilerini kullanmak üzere magistralık makamları kurulmuştur. Hatta bazı magistralar devlet iktidarını fiilen elinde bulundurma yetkisine sahiptirler. Bunlar düzeni sağlamak, kanun teklif etmek, meclisleri toplantıya çağırmak, orduyu komuta etmek ve cezalandırma yetkilerine haizdirler. Bu yetkiye Imperium denir. Görüldüğü üzere yasama, yürütme, yargı faaliyetlerini bu yetkiye sahip makamlar kullanmaktadır. Ancak bu yetki sınırlı sayıda magistraya verilmiştir.

Imperium yetkisine sahip olanlar:

A.  Consul

Cumhuriyet devrindeki monarşik unsur consul ile görülür. Her yıl Comitia görev süreleri bir yıl ile sınırlı olmak koşuluyla iki consul seçer. Bunlar devlet işlerini yürütürler. Ne Comitia’ya ne de Senatus’a karşı sorumlu değildirler. Ancak birinin aldığı kararı diğeri veto edebilir.

Zamanla bu magistraların yükünü azaltmak amacıyla yeni magistralıklar ihdas edilmiştir. Bu aynı zamanda monarşi unsurlarının zayıflamasına da yol açmıştır.

B.  Praetor

Consul’den sonraki en önemli magistradır. Bunların görevi hukuk düzeni ile ilgilenmekti. Bu sayede özel hukuk konusundaki uyuşmazlıklara praetor bakar oldu. Zaten Roma hukuku daha çok özel hukuk üzerine olduğu için bunların yargı erkini tek başlarına kullandıkları söylenebilir. Bunlar diyoruz çünkü şehir ve yabancılar için iki ayrı praetor vardı. Şehir praetoruna Praetor Urbanus, yabancılar praetoruna Praetor Peregrinus denirdi.

Praetorlar hâkimlerden üstündür ancak bir temyiz mercii değildir. Çünkü hâkimlerin kararı kesindir, değişmez. Bu uzunca bir süre böyle devam etmiştir.

C.  Dictator

Bu, olağanüstü dönem magistrasıdır. İçeride bir karışıklık ya da dışarıdan bir tehdit olduğunda bir consul diğerini dictator tayin eder. O da başta askeri olmak üzere adli ve idari yetkileri kullanır. Verdiği kararlar consul tarafından veto edilemez.

Imperium yetkisine sahip olmayanlar:

A)  Censor

Bunlar Roma’nın zabıtası gibidir. Halkı mali ve ahlaki açıdan denetlerler. Bunlar da iki kişidirler. Ayrıca nüfus sayımı yaparlar. Bu sayımlar esnasında kişilere vurdukları kötü damga o kişilerin itibar kaybetmesine neden olur. Bundan sonra o kişiler infamis (şerefsiz) olarak anılırlar.

B)  Quaestor

Bunlar Censor’un yardımcısı gibi çalışırlar. Hazineyi idare ederek devletin maliyesini kontrol ederler. Vergi ve para cezalarını toplarlar.

C)  Aedilis Curulis

Bunlar sokakta hukuk düzeninin sağlanması ile görevlidir. Alım-satım işlerini gözler ve Roma için iaşe temin ederler. Sportif faaliyetlerin düzenlenmesinde de bunlar görev alır.