Hukuk Kurallarının Çeşitleri

                Hukuk kuralları niteliklerine göre tasnif edilmiştir. Buna göre kurallar 4 grupta incelenebilir.

1)      Emredici Hukuk Kuralları

Adından da anlaşılacağı üzere bu kurallar emir verirler. Yani uyulmaları mutlak surette zorunlu olan kurallardır. Bu kurallarda; genel kamu düzeni, toplumsal ahlak kuralları, zayıfların korunması gibi kıstaslar bulunur. Bu kurallara aykırı bir hukuki işlemin yaptırımı yokluk veya kesin hükümsüzlüktür.

Yapıları gereği bu kurallar bireyler tarafından ilga edilemez veya değiştirilemez. Mesela TMK madde 129, hısımlar arası evliliği yasaklamıştır. Buna göre üst soy ile alt soy arasında evlilik yasaktır. Görüldüğü gibi bu kural kesin bir hüküm içermektedir. Bunu yaparken de genel kamu düzenine ve toplumsal ahlak kurallarına dayanmıştır. Ayrıca bu maddenin kişiler tarafından kaldırılması veya değiştirilmesi mümkün değildir.

TMK M. 129- Aşağıdaki kimseler arasında evlenme yasaktır:

            1. Üstsoy ile altsoy arasında; kardeşler arasında; amca, dayı, hala ve teyze ile yeğenleri arasında,

            2. Kayın hısımlığı meydana getirmiş olan evlilik sona ermiş olsa bile, eşlerden biri ile diğerinin üstsoyu veya altsoyu arasında,

            3. Evlat edinen ile evlatlığın veya bunlardan biri ile diğerinin altsoyu ve eşi arasında.

2)      Tamamlayıcı Hukuk Kuralları

Öncelikle tarafların iradeleri dikkate alınır. Taraflar aksine hükümde bulunmazlarsa o konu hakkındaki tamamlayıcı kurallar uygulanır. Yani bu kurallar, taraf iradeleri sonucu kaldırılmadıkça veya değiştirilmedikçe uygulanacak olan kurallardır. Bu kurallar yedek hukuk kuralları olarak da anılır ve “aksine hüküm bulunmadıkça, aksi kararlaştırılmadıkça, aksine bir anlaşma yoksa” gibi ifadeler barındırır. Örneğin Borçlar kanunu madde 430’a göre belirli süreli hizmet sözleşmesi aksi kararlaştırılmamışsa fesih bildirimine gerek olmadan sürenin bitiminde kendiliğinden sona erer. Taraflar fesih bildirimini gerekli görmezlerse bu hüküm uygulanır, isterlerse sözleşmenin bitimi için fesih bildirimine ihtiyaç duyulur.

TBK m. 430- Belirli süreli hizmet sözleşmesi, aksi kararlaştırılmadıkça, fesih bildiriminde bulunulmasına gerek olmaksızın, sürenin bitiminde kendiliğinden sona erer.

3)      Yorumlayıcı Hukuk Kuralları

Yorumlayıcı kurallar iradelerin anlamını bulmaya yarayan kurallardır. O belirsiz durumdan ne anlaşılması gerektiği konusunda açıklama yaparlar. Örneğin bir sözleşme vadeye bağlanmış olsun. İşlemin ayın ortasında hüküm doğuracağı kararlaştırılsın.  İşte burada ay ortası olarak hangi günün anlaşılması gerektiğini saptamak için TBK madde 91’e bakılır. Buna göre ay ortasından ayın on beşi anlaşılır. Yani TBK madde 91 yorumlayıcı bir kuraldır.

TBK M. 91- Borcun ifası için bir ayın başlangıcı veya sonu belirlenmişse, bundan ayın birinci ve sonuncu günü; ayın ortası belirlenmişse, bundan da ayın on beşinci günü anlaşılır.

Tamamlayıcı ile yorumlayıcı kurallar arasında şöyle bir fark vardır: Tamamlayıcı kurallar tarafların hiç düzenlemediği bir konuda uygulanırken yorumlayıcı kuralların uygulanışında belli bir karara varılmıştır. Fakat bundan ne anlaşılacağı bilinmediği için yorumlayıcı kurallara başvurulur.

4)      Tanımlayıcı Hukuk Kuralları

Bir kavram veya kurum hakkında bilgi içeren o kavram ya da kurum için gerekli yasal unsur ve şartları gösteren kurallardır. Bu sayede o kavram ya da kurum hukuki olur.

Bu kuralları çoğu yerde görmek mümkündür. Örnek olarak TMK madde 19 yerleşim yerinin tanımını yapmıştır.

TMK m. 19- Yerleşim yeri bir kimsenin sürekli kalma niyetiyle oturduğu yerdir.