Yarı Başkanlık Sistemi Sistemi ve Fransa

            Devlet başkanının seçimle iş başına geldiği parlamenter sisteme yarı başkanlık sistemi dendiğini belirtmiştik. Burada ise yarı başkanlık sistemi ile yönetilen Fransa’yı inceleyeceğiz.

Fransız anayasasının 6. maddesine göre cumhurbaşkanı 5 yıl görev süresi için seçimle başa gelir. Anayasanın 8. maddesi gereğince başbakan cumhurbaşkanı tarafından atanır. Ancak bakanlar kuruluna cumhurbaşkanı başkanlık eder (9. madde)

Parlamento ise Millet Meclisi ve Senatodan müteşekkildir. Mecliste 577 temsilci vardır ve bunların görev süreleri 5 yıldır. Senato ise 348 üye vardır. Bunların görev süreleri 9 yıldır ancak 3 yılda biri 1/3’ü seçilir.

A)     Cumhurbaşkanı

Madde 8- Başbakanın önerisi üzerine hükumetin diğer üyelerini tayin eder ve bunların görevine son verir.

Madde 10- Cumhurbaşkanı, kesin olarak kabul edilmiş olan yasaları, hükumete sunulmalarını takip eden on beş gün içinde ilân eder.

Bu sürenin bitmesinden önce, yasanın ya da bazı maddelerinin yeniden müzakere edilmesini parlamentodan isteyebilir. Bu yeniden müzakere istemi reddolunamaz.

Madde12- Cumhurbaşkanı, başbakan ve meclis başkanlarının görüşünü aldıktan sonra Millet Meclisini feshedebilir.  

Madde 13-  Cumhurbaşkanı bakanlar kurulunda görüşülen kararname ve kararları imzalar.

Devletin sivil ve askeri görevlilerinin atamasını yapar.

Madde 14- Cumhurbaşkanı, yabancı ülkelere gönderilen büyükelçi ve fevkalade elçilere güven belgesi verir, yabancı büyükelçi ve fevkalade elçilerin güven belgesini kabul eder.

Madde 15- Cumhurbaşkanı, silahlı kuvvetlerin başıdır. Milli Savunma Yüksek Kurul ve Komitelerine başkanlık eder.

Madde 17- Cumhurbaşkanı bireysel af yetkisine sahiptir.

Madde 52- Cumhurbaşkanı anlaşmaları müzakere ve tasdik eder.

Görüldüğü üzere cumhurbaşkanı geniş bir yetki alanına sahiptir. Bu durumda cumhurbaşkanının siyasi sorumluluğundan bahsedilemez. Gerçekten de anayasanın 67 ve 68. maddeleri bunu doğrular niteliktedir. Cumhurbaşkanının sorumluluğu, anayasadaki tabiriyle görevini sürdürmesiyle açıkça bağdaşmayacak şekilde görevlerini ihlal etmesi durumunda gündeme gelir. Bu durumda ise Yüce Divan gibi çalışan Millet Meclisi tarafından görevden alınabilir (Madde 68)

B)     Hükumet

Madde 20- Hükumet, milli politikayı belirler ve yürütür.

Madde 21- Başbakan, hükumetin faaliyetlerini yönetir. Ulusal savunmadan sorumludur. Yasaların uygulanmasını sağlar. 13’üncü madde hükümleri saklı kalmak üzere, düzenleme yetkisini kullanır ve sivil ve askeri görevlere atamalar yapar.

Yetkilerinden bazılarını bakanlara devredebilir.

Gerektiğinde, 15’inci maddede sözü edilen kurul ve komitelere Cumhurbaşkanına vekâleten başkanlık eder.

İstisnai hallerde Cumhurbaşkanının açıkça verdiği yetkiye dayanarak ve belirli bir gündem için bakanlar kuruluna, Cumhurbaşkanına vekâleten başkanlık eder.

Madde 36- Sıkıyönetime bakanlar kurulu karar verir.

Yine 20. maddeye göre hükumet 49 ve 50’nci maddelerde öngörülen usul ve şartlar dâhilinde, parlamento önünde sorumludur.

Madde 49- … Millet Meclisi, hükumetin sorumluluğunu gensoru önergesi oylaması yöntemiyle tartışma konusu edebilir.

Madde 50- Millet Meclisi bir gensoru önergesini kabul ettiği, hükumetin programını veya genel politikaya ilişkin beyannamesini onaylamadığı takdirde başbakan, hükumetin istifasını cumhurbaşkanına sunar.

C)     Parlamento

Madde 24- Parlamento yasalar çıkartır. hükumetin faaliyetlerini izler. Kamusal politikaları değerlendirir.

Madde 35- Savaş ilânına parlamento izin verir.

Madde 47- Parlamento, mali yasa tasarılarını bir organik yasada öngörülen şartlar dâhilinde oylayarak kabul eder.

Madde 47/1-Parlamento, sosyal güvenlik finansmanı ile ilgili yasa tasarılarını, bir organik yasa ile belirlenecek şartlar çerçevesinde oylar ve kabul eder.

Parlamenterlerin sorumsuzlukları ve dokunulmazlıkları ise 26. maddede düzenlenmiştir.

Madde 26- Parlamentonun hiçbir üyesi, görevini ifa ederken ileri sürdüğü fikirlerden ve kullandığı oylardan dolayı kovuşturulamaz, aranamaz, tutuklanamaz ve yargılanamaz.

Parlamentonun hiçbir üyesi, suç ve kabahatlerinden dolayı, ait olduğu Meclisin izni olmaksızın, tutuklanamaz, hürriyetini kaldırıcı veya sınırlandırıcı tedbirlere tabi tutulamaz. Ancak ağır cezalık suç veya suçüstü hali yahut kesin mahkûmiyet durumlarında bu izin gerekli değildir.

Parlamentonun bir üyesi hakkındaki kovuşturma, tutuklama yahut hürriyetini kaldırıcı veya sınırlandırıcı tedbirler, ait olduğu Meclisin kararıyla Meclisin toplantı dönemi sonuna kadar ertelenir.