Adli Yargılama Makamları

1.       Sulh Hukuk Mahkemeleri

Sulh Hukuk mahkemeleri tek hâkimlidir ve görevleri 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 4. maddesinde sayılmıştır. Buna göre dava konusunun değer veya tutarına bakılmaksızın;

·         Kiralanan taşınmazların, 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununa göre ilamsız icra yoluyla tahliyesine ilişkin hükümler ayrık olmak üzere, kira ilişkisinden doğan alacak davaları da dâhil olmak üzere tüm uyuşmazlıkları konu alan davalar ile bu davalara karşı açılan davaları,  

·         Taşınır ve taşınmaz mal veya hakkın paylaştırılmasına ve ortaklığın giderilmesine ilişkin davaları,

·         Taşınır ve taşınmaz mallarda, sadece zilyetliğin korunmasına yönelik olan davaları,  

·         Bu Kanun ile diğer kanunların, sulh hukuk mahkemesi veya sulh hukuk hâkimini görevlendirdiği davaları görürler.

2.       Asliye Hukuk Mahkemeleri

5235 sayılı Adlî Yargı İlk Derece Mahkemeleri İle Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev Ve Yetkileri Hakkında Kanunun 6. maddesine göre “Asliye hukuk mahkemeleri, sulh hukuk mahkemelerinin görevleri dışında kalan ve özel hukuk ilişkilerinden doğan her türlü dava ve işler ile kanunların verdiği diğer dava ve işlere bakar.”

Bir de sadece ticari davalara bakan Asliye Ticaret mahkemeleri vardır. Bu mahkemeler de tek hâkimlidir. Görevleri ise Türk Ticaret Kanununun 5. maddesinde şöyle belirtilmiştir:

·         Aksine hüküm bulunmadıkça, dava olunan şeyin değerine veya tutarına bakılmaksızın asliye ticaret mahkemesi tüm ticari davalar ile ticari nitelikteki çekişmesiz yargı işlerine bakmakla görevlidir.

·         Bir yerde asliye ticaret mahkemesi varsa, asliye hukuk mahkemesinin görevi içinde bulunan ve 4 üncü madde hükmünce ticari sayılan davalarla özel hükümler uyarınca ticaret mahkemesinde görülecek diğer işlere asliye ticaret mahkemesinde bakılır. Bir yerde ticaret davalarına bakan birden çok asliye ticaret mahkemesi varsa, iş durumunun gerekli kıldığı yerlerde Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca, asliye ticaret mahkemelerinden biri veya birkaçı münhasıran bu Kanundan ve diğer kanunlardan doğan deniz ticaretine ve deniz sigortalarına ilişkin hukuk davalarına bakmakla görevlendirilebilir.

3.       Özel Hukuk Mahkemeleri

Bu mahkemeler özel kanunlarla kurulmuş ve yalnızca özel işlere bakan mahkemelerdir. Örneğin iş mahkemeleri 5221 sayılı İş Mahkemeleri Kanununda belirtilen işleri yaparlar. Bunun dışında; icra, aile, kadastro vb. mahkemeleri de özel hukuk mahkemelerine örnek gösterilebilir.

4.       Asliye Ceza Mahkemeleri

Asliye ceza mahkemelerinde bir hâkim ve bir savcı bulunur. Cumhuriyet savcısı kamu davalarını açar ve iddia makamı olarak mahkemede hazır bulunur.  5235 sayılı kanunun 11. maddesine göre sulh ceza hâkiminin ve ağır ceza mahkemesinin görevleri dışında kalan dava ve işlere asliye hukuk mahkemelerinde görülür.

5.       Sulh Ceza Hâkimliği

2014 tarihli 6545 sayılı kanun ile ceza mahkemeleri sayılırken sulh ceza ibaresi maddenin metninden çıkarılmıştır.  Yine aynı kanun ile Sulh ceza mahkemelerinin görevlerini sayan maddenin başlığı Sulh Ceza Hakimliği olarak değiştirilmiştir. Buna göre “Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, yürütülen soruşturmalarda hâkim tarafından verilmesi gerekli kararları almak, işleri yapmak ve bunlara karşı yapılan itirazları incelemek amacıyla sulh ceza hâkimliği kurulmuştur.”

6.       Ağır Ceza Mahkemeleri

Bu mahkemelerde bir başkan bir savcı ve yeteri kadar üye bulunur. Görevleri ise 5235 sayılı kanunun 12. maddesinde sıralanmıştır.

5235 sayılı kanun madde 12- Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, Türk Ceza Kanununda yer alan yağma (m. 148), irtikâp (m. 250/1 ve 2), resmî belgede sahtecilik (m. 204/2), nitelikli dolandırıcılık (m. 158), hileli iflâs (m. 161) suçları, Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısmının Dört, Beş, Altı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar (318, 319, 324, 325 ve 332 nci maddeler hariç) ve 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun kapsamına giren suçlar dolayısıyla açılan davalar ile ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve on yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçlarla ilgili dava ve işlere bakmakla ağır ceza mahkemeleri görevlidir…

7.       Özel Ceza Mahkemeleri

5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu çocuk mahkemeleri kurulmuştur. Bu mahkemelere aynı kanunun 26. maddesi şu görevleri vermiştir:

·         Çocuk mahkemesi, asliye ceza mahkemesi ile sulh ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlar bakımından, suça sürüklenen çocuklar hakkında açılacak davalara bakar.

·         Çocuk ağır ceza mahkemesi, çocuklar tarafından işlenen ve ağır ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlarla ilgili davalara bakar.

·         Mahkemeler ve çocuk hâkimi, bu Kanunda ve diğer kanunlarda yer alan tedbirleri almakla görevlidir.

·         Çocuklar hakkında açılan kamu davaları, kanunun 17. maddesi hükümleri saklı kalmak kaydıyla bu kanunla kurulan mahkemelerde görülür.

Anayasa mahkemesinin Yüce Divan sıfatıyla yargılama yapması da özel bir ceza mahkemesi olarak görülebilir.

8.       Bölge Adliye Mahkemeleri

Bu mahkemeler istinaf niteliği taşır ve Yargıtay’ın yükünü hafifletmeleri öngörülmüştür. Bölge adliye mahkemeleri, başkanlık, ceza daireleri başkanlar kurulu, hukuk daireleri başkanlar kurulu, daireler, bölge adliye mahkemesi cumhuriyet başsavcılığı, bölge adliye mahkemesi adalet komisyonu ve müdürlüklerden oluşur. (5235 sayılı kanun madde 26)

Görevleri ise 33. maddeye göre adlî yargı ilk derece mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlamak, kanunlarla verilen diğer görevleri yapmaktır.